لطفاً مجروح را به بیمارستان برسانید

دکتر پیمان سلامتی، استاد پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران 

روزنامه شرق - 28 شهریور 1395

چند روز قبل در حین تردد در داخل یکی از بیمارستانهای پایتخت  متوجه تصادفی در خیابان مجاور گردیدم راننده ای موتورسوار و همراه او به علت برخورد با موانع کنار خیابان هردو نقش بر زمین افتاده و جمعیتی نیز دور آنها حلقه زده بودند حادثه دقیقاً در نزدیکی یکی از دربهای بیمارستان اتفاق افتاده بود. پس از معاینات اولیه بیماران به این نتیجه رسیدم که قدم بعدی انتقال هر چه سریعتر بیماران می باشد. خوشبختانه بخش اورژانس بیمارستان نیز در فاصله چند صد متری ما قرار داشت.

اما در این حین متوجه شدم که علت اصلی شلوغی خیابان، توقف جمعیت برای کمک به مصدومان نیست بلکه حادثه دیگری نیز در حال تکوین می باشد. یکی از عابران که صحنه را مشاهده کرده بود در حال فیلمبرداری با گوشی تلفن خود از اطراف بود که عوامل حراستی بیمارستان که در نزدیکی صحنه حضور داشتند از ترس عواقب انعکاس خبری سوژه با وی درگیر شده و سپس او را دستگیر و به داخل بیمارستان بردند. درحین دعوای شدیدی که بدین خاطر در حال انجام بود به یکی از نگهبانان  مراجعه و نیاز به انتقال مجروح را یادآوری کردم اما وی عنوان کرد که چون حادثه در خارج از بیمارستان اتفاق افتاده لذا به شماره 115 اطلاع داده شده و اورژانس تهران، مصدومان را به بخش منتقل خواهد کرد. از طرف دیگر انتقال چنین بیمارانی برای نگهبانان مسئولیت آفرین بوده علاوه برآن انتقال به غیر از اورژانس 115 به نفع بیمار نیز نبوده چون برای رایگان شدن هزینه های بیمارستانی نیاز به گزارش کارشناسان 115 می باشد. در نهایت درب بیمارستان برای پایان یافتن غائله بسته شد، به جای انتقال بیمار فرد فیلمبردار به داخل بیمارستان انتقال داده شد مردم وعوامل بیمارستانی بیمار را رها کردند و پس از مدتی آمبولانس رسید. بدین ترتیب زمان بین وقوع حادثه تا انتقال به بخش اورژانس به چند برابر افزایش پیدا کرد واقعه ای که در برخی از موارد موجب از دست رفتن جان بیمار می شود.

به یاد شادروان آقای دکتر عزت اله صادقی همکار فوق تخصص جراحی عروق خودمان افتادم آن مرحوم چند ماه پیش به علت سرعت وحشتناک راننده روبرو و در حین رفتن از بیمارستان به مطب در یکی از شهرهای غربی کشور فوت شد. در زمانیکه فیلم ناله های کمک خواهی این عزیز و عدم توجه مردم حاضر در صحنه در گروههای تلگرامی رد و بدل می شد کمتر کسی متوجه بود که چند استان غربی کشور تنها جراح عروق خود را در حالی از دست داده اند که علت اصلی آن بنا به قول یکی از اساتید برجسته جراحی عروق کشورمان چیزی جز خونریزی و تاخیر در رسیدگی به بیمار نبود.

شگفتا تو خود جراح عروق باشی ، زندگی شبانه روزی ات با اورژانس ، اتاق عمل و خون رسانی به نیازمندان عجین باشد و از خونریزی و تاخیر در درمان بمیری! به یاد داشته باشیم که این گونه همکاران  تا زمانی که به این جایگاه برسند قطعا جان بسیاری را نجات داده اند   و خداوندا چه فرجام مبهمی در انتظار ما خواهد بود آنگاه که سرمایه های انسانی کشور خود را بدین راحتی از دست می دهیم.

 به هرحال مرور این گونه حوادث که هر از چند گاهی در اطراف ما اتفاق می افتند بیانگر وجود نابسامانیهای  متعدد جامعه شناختی، حقوقی و اجرایی در بین ماست. این که چرا ما در چنین مواقعی به جای کمک کردن به مصدومان  به حواشی ای همچون فیلمبرداری می پردازیم یا آنکه وظیفه اصلی خود را حراست از سازمان متبوع خود دانسته بدنبال فرد فیلمبردار می رویم یا آنکه مسئولیت اصلی خود را کمک به بیمار 

نمی دانیم و یا نگران دردسرهای ناشی از درگیر شدن در امر کمک رسانی به مجروح هستیم و یا حتی قانون رایگان نمودن هزینه های درمانی این گونه مصدومان که نقد جدی بدان دارم و...  همگی سوالات مهمی هستند که پاسخ به آنها در این مختصر نمی گنجند.

در این مقاله فقط به آخرین حلقه این زنجیره نارسایی ها می پردازم و آن نادیده انگاشته شدن این اصل ضروری است که در فرآیند انتقال بیمار به بیمارستان باید ترتیبی اتخاذ گردد تا بیمار هر چه سریعتر به بیمارستان انتقال یابد.

 به خاطر داشته باشیم که یکی از اصول روانشناسی اجتماعی  "اثر تماشاچی" است. مطابق این اصل مردم در حضور دیگران با احتمال کمتری به کمک دیگران می روند به عبارت دیگر هر فرد با تصور آنکه اگر مشکل جدی باشد سایرین نیز اقدام خواهند کرد و با پیش فرض تقسیم شدن مسئولیت در بین تمامی شهود تمایل کمتری به کمک رسانی خواهد داشت. حادثه میدان کاج تهران را به یاد بیاوریم که در آنجا در حین حضور تعدادی از مردم قتلی اتفاق افتاد و کسی به مقتول کمک نکرد این یک پدیده روان شناختی است و مختص به ما ایرانیان نمی باشد  چند سال قبل در نیویورک  زنی در بیرون خانه اش توسط مردی به قتل رسید پلیس پس  از رسیدگی به این پرونده مشخص نمود که حداقل 37  نفر از همسایگان طی نیم ساعت درگیری این زن و مرد صدای کمک خواهی این زن را شنیده،اما هیچکدام وارد عمل نشدند  و تنها یک نفر پس از قتل با پلیس تماس گرفته بود.

منظور من از طرح این موضوع آن است که در موارد نیاز مجروح به کمک سایرین، ما به اندازه کافی با اثر تماشاچی به عنوان عامل تاخیر دهنده مواجه هستیم و نباید مردم احساس کنند که رساندن بیمار به بیمارستان موجب بروز کوچکترین  مشکلی برای آنها، بیمار و یا حتی مانعی برای درمان رایگان  بیمار  می گردد. 

همین چند هفته پیش حادثه ترافیکی مشابه ای در یکی از میادین اصلی تهران در مجاورت یکی از بیمارستانهای خصوصی اتفاق افتاد که منجر به مرگ مادر یکی از همکاران خوب ما شد در آنجا نیز ناهماهنگی بین عابران، پرسنل بیمارستان و اورژانس تهران تاخیر زیادی را برای شروع درمان مصدوم ایجاد نمود این حادثه نیز نشان داد که به نظر می رسد مردم ، کارکنان درمانی و به ویژه نگهبانان بیمارستانها نسبت به عملکرد صحیح خود توجیه نبوده و نیاز به آموزش دارند البته از طرف دیگر مردم  نیز باید یاد بگیرند که فقط کدام گروه اندک از مجروحان را که نیاز به انتقال توسط افراد آموزش دیده دارند انتقال ندهند.

این نکته را نیز باید اضافه کرد که اگر چه در ابتدا که بودجه هنگفت درمان رایگان مصدومان حوادث ترافیکی در اختیار وزارت بهداشت قرار گرفت راهکارهای مختلفی برای تخصیص این منابع به بیمارستانهای ذی نفع طراحی شد اما چند سالی است که آئین نامه اجرایی این قانون برای جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی تغییر کرده و مجروح جهت رایگان کردن هزینه های درمانی خود باید یکی از مدارک سه گانه گزارش اورژانس 115، کروکی پلیس و یا گزارش مراجع انتظامی را ارائه کند. حال مشکلی که در اینجا پیش می آید آن است که در جایی که همراهان، مجروح را به بیمارستان انتقال دهند و یا مصدوم خود با پای خود به بیمارستان مراجعه نماید  باید در فرصتهای بعدی به مراجع انتظامی مراجعه نموده و ضمن پیگیری یک گردش کاری پیچیده درخواست تائید ادعای خود را بنماید مسئله ای که در برخی از اوقات به نتیجه ای هم نخواهد رسید و ما در حال حاضر در بیمارستانها شاهد آن هستیم.

 به هر حال باید بپذیریم که در حال حاضر کم نیستند بیمارانی که قبل از مراجعه به بیمارستان نگران هزینه های آتی آن هستند و به نظر می رسد که این ناهماهنگی  در رایگان نمودن هزینه های این گونه بیماران تا کنون عوارض بدی از خود بجا گذاشته به طوری که قانونگذار قصد داشته روند درمان بیمار پس از رسیدن به اولین بیمارستان هرچه سریعتر آغاز شود غافل از آنکه ضوابط اجرایی مصوب مدیران میانی موجب شده که اطرافیان از خیر انتقال مصدوم به بیمارستان بگذرند. 

خلاصه آنکه وقوع  این گونه حوادث همگی هشدارهایی برای تک تک ما بوده و نشان می دهد  که موضوع انتقال مجروح ترافیکی معضلی جدی است که با فراوانی بالایی در حال تکرار می باشد لذا بر خود لازم می دانم  توجه افکار عمومی ، همکاران پزشکی  و مسئولان را به این نکته جلب نموده یادآوری کنم  که برای پیشگیری از وقوع این گونه موارد باید هر چه سریعتر اقدام نمائیم.