تلفات ترافیکی: چه باید کرد؟

دکتر پیمان سلامتی، استاد پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران 

روزنامه شرق - 25 مهر 1395

اخیراً سه فرهنگستان علوم، پزشکی و مهندسی آمریکا سند مشترک مهمی جهت ارائه راهکارهایی برای بهبود سیستم مراقبت از مصدومین در آن کشور منتشر کردند.هدف از تهیه این کتاب پاسخ به این سوال بود که چرا در شرایطی که نظام بهداشت و درمان ایالات متحده آمریکا در اوج شکوفایی خود به سر می برد مصدومیتها و به ویژه حوادث ترافیکی اصلی ترین عامل تلفات انسانی تا پیش از دوره سالمندی در آن کشور است. در همین برهه از زمان ما نیز در کشور خود با سوال مشابهی مواجهیم که چرا در شرایطی که این دولت، تنها دولتی است که چنین سرمایه گذاری عظیمی در حوزه بهداشت و درمان (حدود 6700 میلیارد تومان فقط در سال 1393 برای وزارت بهداشت) کرده است در زمینه کاهش تلفات ترافیکی توفیق زیادی کسب نکرده و به اهداف تعیین شده در این خصوص نرسیده ایم؟ 

طبق آخرین ارزیابی توسط سازمان جهانی بهداشت ، ایران هشتمین و آمریکا یکصد و بیست و سومین کشور دنیا از نظر فراوانی تلفات رانندگی برحسب جمعیت در میان حدود یکصد و هشتاد کشور دنیا هستند. این که در آمریکا سه فرهنگستانی که نهادهایی کاملاً مستقل بوده و به دولت و هیچ نهاد دیگری در آن کشور وابسته نیستند در یک اقدام غیر معمول کمیته مشترکی تشکیل داده و نسبت به تهیه راهنمایی با حجم بیش از 500 صفحه اقدام می کنند نشان از اهمیت موضوع برای آنها از یک سو و میان رشته ای بودن این معضل از سوی دیگر است. اما از طرف دیگر به نظر می رسد ما در این سوی کره خاکی در حالیکه فقط شش کشور آفریقایی و یک کشور آسیایی وضعیتی تاسف بارتر از ما را دارا هستند به این اندازه حساس نیستیم.

به عبارت دیگر در قرن بیست و یکم که کشورهای پیشرفته ای همچون سوئد و هلند با شتابی فراوان در حال کاهش تلفات رانندگی خود به سمت صفرند تعداد 16,800 کشته از تصادفات در سال زیبنده کشور ما نیست.

اما چرا ما در مقابله با این مشکل تاکنون موفق نبوده ایم؟

در پژوهشی که چند سال قبل توسط آقای دکتر زرگر (وزیر اسبق بهداری) و همکارانشان انجام شده و نتیجه آن در یکی از مجلات معتبر بین المللی به چاپ رسیده است پژوهشگران با انجام مصاحبه هایی با 20 نفر از صاحبنظران حوزه حوادث ترافیکی کشورمان به بررسی این موضوع پرداخته اند. به اعتقاد این افراد اصلی ترین علت عدم توفیق ، نبود رهبری واحد، متمرکز و عالی رتبه در این حوزه است.  به عبارت دیگر هم اکنون عالی ترین مرجع تصمیم گیرنده در این خصوص کمیسیون ایمنی راههای کشور و بالاترین مقام تصمیم گیرنده، رئیس این کمیسیون یعنی وزیر راه و شهرسازی است.

از سوی دیگر در حال حاضر بیش از 20 وزارتخانه، سازمان و نهاد همچون وزارت راه و شهرسازی، وزارت بهداشت، نیروی انتظامی، صدا و سیما، خودرو سازان و . . . متولی ساماندهی به این موضوع هستند و با توجه به آنکه بسیاری از این واحدها از نظر سازمانی زیر نظر وزیر راه و شهرسازی قرار ندارند تصمیمات متخذه در کمیسیون ایمنی راهها به خوبی اجرایی نمی شوند.کما اینکه این وزارتخانه میتواند مدعی شود که اختیارات کافی را نیز به عهده ندارد. به عنوان مثال در حالی که مسئولیت اسمی با آنهاست عمده اعتبارات در اختیار وزارتخانه دیگری قرار می گیرد. 

گزارش اخیر فرهنگستانهای آمریکا نشان می دهد  که در حال حاضر آمریکایی ها نیز درگیر  مشکل مشابهی هستند.گزارش به تفصیل بیان می دارد که چگونه تعدد مراکز تصمیم گیری در در جایی که رهبری واحد و متمرکزی نقش هماهنگ کننده بین بخشی را بر عهده ندارد عامل اصلی این نابسامانی است. لذا آنها صراحتاً به کاخ سفید توصیه می کنند که این مسئولیت را در سطح ریاست جمهوری بر عهده گیرد.

سال گذشته در حاشیه نشست سران سازمان ملل متحد روسای اجرایی تمامی کشورهای شرکت کننده در اجلاس متعهد شدند که تا سال 2020 میزان تلفات رانندگی را در کشور خود به میزان پنجاه درصد کاهش دهند (امری که در کشور ما در صورت ادامه روند فعلی قطعا محقق نخواهد شد). این واقعه خود موید اجماع جهانی در خصوص لزوم مسئولیت پذیری در سطح روسای جمهوری است. در عرصه بین المللی ما تجربه موفق کشورهایی همچون فرانسه و روسیه را داریم که این کشورها با پذیرش این مسئولیت توسط رئیس جمهور خود به عنوان بالاترین مقام اجرایی کشور در جهت مقابله با حوادث ترافیکی اقدام کرده و به نتایج رضایت بخشی رسیده اند. در کشور ما نیز ریاست محترم جمهور میتوانند مسئولیت مقابله با این موضوع را شخصاً بر عهده بگیرند. ایشان می توانند این موضوع را در قالب یکی از محورهای انتخاباتی خود برای چهار سال آینده مطرح نموده با تشکیل کمیته ویژه ای از مسئولین طراز اول مملکتی پیگیری لازم را به انجام برسانند. به یاد داشته باشیم که انسان قرن جدید به شاخصهایی عینی که به راحتی قابل احصا باشند بسیار توجه می کند. تجربه کاهش نرخ تورم سالیانه یکی از دستاوردهای قابل قبول و محسوس این دولت برای مردم بوده است رئیس جمهور میتواند با هدفگذاری سطح قابل قبولی از کاهش تلفات رانندگی سالیانه در کشور کمر همت برای مقابله با این موضوع بسته و توفیقات حاصله را به طور مداوم به اطلاع عموم شهروندان برساند.

تجربه مناسبی که با تصویب قانون اجباری شدن بستن کمربند ایمنی به دست آوردیم و در خلال آن مردم فهیم ما با رعایت این قانون اقدام موثری را در کاهش مرگ و میر ناشی از حوادث ترافیکی برداشتند نشان داد که در موارد این چنینی ظرفیت مناسبی در بستر جامعه برای همکاری وجود دارد.

در مجموع باید گفت تجارب صاحبنظران داخلی و نخبگان بین المللی همگی بر این نکته دلالت دارند که موضوع مقابله با حوادث ترافیکی یک شاخه میان رشته ای از علوم است که مدیریت صحیح آن جز با رهبری عالی رتبه و واحد امکان پذیر نیست. پیشنهاد می گردد در کشور ما مسئولیت این مهم به سطح ریاست جمهوری ارتقا یابد. باشد تا در آینده ای نه چندان دور مرگ ناشی از سوانح ترافیکی در ایران عزیزمان به حداقل ممکن برسد.