درباره سخنان وزیر محترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درمورد تولید علم

«یادداشتهایی از تورنتو» تجربه‌هایی از زندگی یک پزشک ایرانی است که عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران است و از خاطراتش در دوره فرصت مطالعاتی از شهر تورنتوی کانادا می‌نویسد.

شاید بتوان گفت برای آن دسته از شهروندان ایرانی که برای اولین بار وارد کانادا می‌شوند رانندگی صحیح و ایمن مردم این کشور یکی از قابل تأمل‌ترین نکات است.

اخیراً شورای اجرایی حمل و نقل موتوری کانادا که عالیترین مقام تصمیم‌گیری در حوزه حوادث ترافیکی این کشور است سند چشم انداز خود را با عنوان "امن‌ترین جاده‌های دنیا با صفر شدن تلفات ترافیکی تا سال 2025" منتشر کرد. 

چند روز پیش وزیر محترم بهداشت در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها گفت:

"تعداد مقالات ISI از ۷۰۰ مقاله در سال ۵۷ به بیش از ۴۲ هزار مقاله افزایش پیدا کرده و سهم ایران از تولید علم در جهان از ۰.۱ به ۱.۵ درصد رسیده است."

وی همچنین اضافه کرد: "در ۴ ساله دولت یازدهم و یک سال دولت دوازدهم توانسته‌ایم از نظر علمی در جهان از رتبه ۱۸ به رتبه ۱۶ برسیم."

اما به راستی تولید علم چیست و آیا شمارش تعداد مقاله منتشر شده می‌تواند شاخص صحیحی برای رتبه‌بندی جایگاه علمی کشورها باشد؟  

دکتر رضا منصوری فیزیک‌دان برجسته کشورمان در مقاله‌ای می‌نویسد:

"تولید علم واژه و مفهومی است که ما ایرانیان و فارسی زبان ابداع کرده‌ایم و برای آن واژه‌ی معادل انگلیسی science production را ساخته‌ایم.

این برای من کاملاً واضح بود چون می‌دانستم این ترکیب با ماهیت علم مدرن سازگار نیست. 

علم مدرن فرایندی است که در جریان آن دانش و معرفت تولید می‌شود. 

به همین دلیل "تولید علم" ترکیبی است بی‌معنی؛ مثل این است که ما در ایران از «تولید صنعت» صحبت بکنیم. 

بله ما محصولات صنعتی تولید می‌کنیم اما تولید «صنعت» نداریم!"

"ما ایرانیان که هنوز در ابتدای راه درک علم نوین هستیم از این که توانسته‌ایم مفهوم تولید علم را بسازیم خوشنودیم. 

چون رواج این مفهوم هم به سیاست‌مداران کمک می‌کند مردم را گول بزنند چون حمایت واقعی از علم را زیر پا گذاشته‌اند، و هم مردم ما دلشان خوش است که ما پیشرفت علمی کرده‌ایم، و همکاران علمی راحت‌تر «دانشمند پایگاه‌های علمی» می‌شوند، و هم بخش خصوصی درآمدهای چربی از تولید مقاله و پایان‌نامه به دست می‌آورد. 

ظاهراً همه راضی‌اند، دانشمند پایگاهی، سیاست‌مدار، و مردم! پس چه باک؟ 

اما واقعیت این است که این مفهوم تولید علم مخدری شده است که دیر یا زود توان تفکر را از جامعه‌ی دانشگاهی ما می‌گیرد و فاجعه‌ای اجتماعی به بار خواهد آورد."

چند ماه قبل وزیر بهداشت فرمودند:

"متاسفانه ایران در بین کشورهای منطقه رتبه دوم و در بین کشورهای جهان، بعد از کشورهایی که اکثراً آفریقایی هستند، رتبه هشتم را در میزان مرگ و میر ناشی از تصادفات ترافیکی دارد. 

در سال 96، تعداد 16 هزار و 201 نفر را در جاده‌ها از دست داده‌ایم."

"بیشترین گروه سنی که در جاده‌های کشور دچار سانحه می‌شوند، بین 15 تا 30 سال دارند، یعنی افرادی که در سن مولد قرار داشته و می‌توانند برای جامعه کارآیی زیادی داشته باشند."

"مردم عزیز و شریف ایران، خود مراقب فرزندانشان باشند، این غصه بزرگی است که افراد 15 تا 29 سال که عزیزترین جوانان ما هستند به دلیل حوادث ترافیکی جان خود را از دست بدهند."

اگر با همان نحوه استدلال آقای وزیر در مورد جایگاه علمی کشورها، تعداد مقاله را ملاک قرار داده و به همان پایگاه علمی که ایشان استناد کرده رجوع کنیم و اطلاعات مرتبط با کشور کانادا را استخراج نمائیم متوجه می‌شویم که جایگاه علمی این کشور در سالهای اخیر رو به افول بوده و از جایگاه ششم به جایگاه نهم نزول کرده است. 

از طرف دیگر اگر  آمار کشته‌های ترافیکی آقای وزیر را ملاک قرار دهیم و با تلفات جاده‌ای کانادا مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که آنها به خوبی توانسته این معضل را در سالهای اخیر مدیریت کرده و تعداد کشته‌های ما (به نسبت جمعیت) حدود چهار برابر کانادایی‌هاست.

در حال حاضر تنها در حوزه علوم پزشکی بیش از 400 مجله علمی-پژوهشی در کشور منتشر می‌شود که اکثریت عمده آنها خصوصی نبوده و از کمکهای وزارت بهداشت برخوردار می‌شوند. 

از میان آنها حداقل هشت مجله به زبان انگلیسی داریم که در نام آنها کلمات injury  و یا trauma  به کار رفته و به طور اختصاصی بر روی مصدومیتها کار می‌کنند. 

با جستجوی ساده‌ای می‌توان فهمید که این چند صد مجله تاکنون صدها مقاله در مورد سوانح و حوادث ترافیکی منتشر کرده‌اند.  

از سوی دیگر در این وزارتخانه حداقل ده مرکز تحقیقاتی داریم که مأموریت آنها پژوهش در حوزه مصدومیتهاست و به امر به اصطلاح تولید علم  مشغولند.

سه سال قبل در حاشیه نشست سران سازمان ملل متحد، رؤسای اجرائی تمامی کشورهای شرکت کننده در اجلاس متعهد شدند که تا سال 2020 میزان تلفات رانندگی را در کشور خود به میزان 50 درصد کاهش دهند. 

در جایی که با استناد به آمار آقای وزیر و مقایسه آن با سال گذشته تعداد کشته‌های ما نه تنها کاهش نیافته بلکه افزایش داشته است آیا ما همگام با کشورهای پیشرفته به سوی این هدف حرکت می‌کنیم؟

کانادایی‌ها به دنبال دستیابی به امن‌ترین جاده‌های دنیا با صفر شدن تلفات رانندگی هستند و ما با رتبه هشتم در بین پرتلفات‌ترین کشورهای دنیا در سوانح ترافیکی مفتخریم که رتبه شانزدهم در تولید علم را دارا هستیم. 

به راستی این چه نوع تولید علمی است که نمی‌تواند گره‌ای از مشکلات کشور باز نموده و دردی از دردهای ما را دوا کند و در نهایت باید از مردم بخواهیم که خود مراقب فرزندانشان باشند.

در بخشی از تعقیبات نماز عصر می‌خوانیم:

"اللهم انّی اعوذُ بک من علمٍ لاینفع" 

خدایا پناه می‌برم به تو از علمی که سودی نداشته باشد.