کرونا: خودکفایی تکنولوژیک نه تنها غیرممکن بلکه اهتمام به آن نامطلوب است

به دنبال انتشار یادداشت قبلی‌ام با عنوان "آقای معاون، سلامت مردم شوخی نیست" و نقد اظهارات معاون محترم علمی ریاست جمهور در خصوص خودکفایی در تمامی تجهیزات مورد نیاز برای مقابله با کرونا، بازخوردهای متفاوتی دریافت کردم که ضرورت توضیح بیشتر مطلب را آشکار ساخت.

در همین چارچوب اخیراً ریاست محترم جمهور گفت:

"رفع عمده نیازهای کشوردر مقابله با کرونا، نشانه قدرت علمی در رسیدن به خودکفایی و اقتصاد دانش بنیان است"

سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود آن است که آیا در جهان جدید خودکفایی ممکن بوده و آیا اقدام برای نیل به این هدف مطلوب می‌باشد؟

خودکفایی تکنولوژیک غیر ممکن است زیرا در این روزگار علم و فن آوری با چنان شتابی در حرکتند که بدون استفاده از همکاری بین المللی و تنها با تکیه بر توان دانشمندان و شرکتهای تولیدی یک کشور نمی‌توان در تمامی حوزه‌ها حرفی برای گفتن داشت.

امروزه آن دسته از پروژه‌هایی موفقند که از طریق مشارکتهای جهانی در ایده، نیروی انسانی، سرمایه، مکان و … کار خود را به پیش ببرند.

تجربه رویکرد خودکفایی در صنعت دارویی در چهل سال اخیر یک مثال آشکار از ناممکن بودن این مهم است به طوری که چند ماه پیش وزیر محترم بهداشت گفت:

"امروز با کمک شرکتهای تحقیق و توسعه دارویی توانسته‌ایم 97 درصد داروی مورد نیاز کشور را در داخل تولید کنیم. 

اما یک نکته غم‌انگیز در این میان وجود دارد و آن اینکه این 3 درصد (باقیمانده) داروهای High Tech است و معادل 1.3 میلیارد دلار ارزبری داشته، این در حالی است که همان 97 درصد داروی کشور تنها 550 میلیون دلار ارز بری داشته است."

در مورد مقابله با کرونا نیز ضمن توجه به تلاشهای ارزشمند معاونت علمی ریاست جمهوری، در یادداشت قبلی‌ام به برخی از تجهیزاتی که در حال حاضر امکان تولید آنها در داخل وجود ندارد و هم اکنون با کمبود آنها مواجه‌ایم و در صورت طغیان دوباره اپیدمی به آنها شدیداً نیازمندیم اشاره کردم.

همچنین کاملا قابل پیش بینی است که به زودی انواع فن آوری‌های سخت افزاری و نرم افزاری برای تسهیل زندگی در دوران کرونایی و پیشگیری از ابتلا به بیماری وارد بازار جهانی شده و ما امکان ساخت همه آنها را نخواهیم داشت. 

تجربه سایر کشورها نشان داده که به جای حمایت گسترده دولتی از شرکتهای داخلی جهت تولید تمام اقلام مورد نیاز باید به سمت پشتیبانی هدفمند فقط برای کالاهایی که از مزیت نسبی در سطح بین المللی برخوردار هستند حرکت کرده و در مورد سایر اقلام به فکر تأمین آنها از منابع دیگر باشند. 

خودکفایی ملی، نظریه‌ای است که برخی حکومتها در یکصد سال گذشته دنبال کرده‌اند اما تاریخ گواهی می‌دهد که هیچیک موفق نبوده و پرونده این دیپلماسی غیرعلمی مدتهاست که مختومه شده به طوری که حتی دولتمردان کشورهای صنعتی برتر نیز مدعی این مسئله نیستند.

از سوی دیگر، محدود کردن بازار تجاری کالاها به تولیدات داخلی امری نامطلوب است زیرا برای نیل به این هدف نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی برای راه اندازی خطوط تولید متعدد و گوناگون بوده، و به فرض موفقیت، بازار را انحصاری کرده، رقابت را از بین برده و البته در جایی که مصرف کننده حق انتخاب نداشته باشد شاهد افت کیفیت خواهیم بود.

تجربه حمایت یکپارچه و سرمایه‌گذاری هنگفت دولتی در رویکرد خودکفایی در صنعت خودروسازی پس از انقلاب پیش چشمان ماست.

حال که بازار اتومبیل انحصاری شده و هموطنان امکان انتخاب و دستیابی به محصولات با کیفیت‌تر و بعضاً با قیمت پائین‌تر را ندارند، خودروسازان هم توان کسب استانداردهای ایمنی و زیست محیطی لازم را ندارند به طوری که سال گذشته وزیر بهداشت از خودروهای داخلی با عنوان ارابه‌های مرگ یاد کرد.

لازم به ذکر است که تحریمهای ظالمانه غربی‌ها همیشه یکی از توجیهات اصلی نظریه‌پردازان ضرورت خودکفایی در ایران بوده است. 

اگر چه تحریمهای اقتصادی فی نفسه مذموم و نوع فریبکارانه‌ای از کاربرد سلاحهای جنگی بوده و اهتمام در ملغی شدن آنها وظیفه هر ایرانی است اما رویکرد مواجهه با آنها نباید موجب آن شوند تا نقشه راه سیاستهای کلان کشوری را گم کرده و به ورطه‌ای بلغزیم که برای آن فرجام نیکی قابل تصور نیست.

هموطنان فهیم ما درک می‌کنند که به خاطر شرایط تحریمی ضروری است تا استفاده از برخی کالاهای برندهای تراز اول دنیا را کنار بگذارند اما آیا می‌توان از آنها انتظار داشت تا از مرگ و درد و رنج و بیماری خود و نزدیکانشان نیز چشم پوشی کنند؟

حال که متأسفانه تحریمها به طرق مختلف مشمول دارو نیز شده‌اند از حالا باید به فکر این گمان کاملا محتمل باشیم که اگر دارو و واکسن کرونا High Tech بوده و توسط کمپانیهای خارجی ساخته شوند با توجه به تقاضای جهانی، چگونه و چه زمان می‌توان آنها را در اختیار مردم قرار داد.

به طور خلاصه، حمایت هدفمند از تولیدات داخلی در حوزه‌هایی که در آنها دارای مزیت هستیم به ویژه در شرایط تحریمی لازم است اما خودکفایی تکنولوژیک نه تنها غیرممکن بلکه حرکت در این مسیر نامطلوب است در نتیجه برای تأمین حداکثری سلامت شهروندان، باید طرحی نو درانداخته و به فکر شیوه جدیدی از تعامل با دنیا باشیم.

به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که به جای دنباله روی از نظریه‌های منسوخ به عواقب این رویکرد بر مرگ و سلامتی ایرانیان بیندیشیم.