کرونا نشان داد طرح تحول سلامت یک اشتباه بزرگ راهبردی بود: نقدی بر سخنان وزیر محترم بهداشت

چند روز قبل سازمان جهانی بهداشت از کشور نیوزیلند به خاطر موفقیتهای به دست آورده در خصوص کنترل اپیدمی کرونا (کاهش تعداد موارد ابتلا از 146 نفر در روز به تنها دو بیمار در طی چند هفته اخیر) تقدیر به عمل آورد.

این سازمان رمز موفقیت این کشور را در موارد زیر اعلام کرد:

"انجام آزمایشهای تشخیصی فراوان، ردیابی موارد تماس و اطلاع رسانی شفاف و مداوم برای عموم مردم"

در روزهای گذشته با موج جدیدی از موارد مرگ و بیماری ناشی از کرونا در کشور مواجه شده به طوری که مسئولین تراز اول کشور نیز مجبور به موضع‌گیری شدند. 

چند روز قبل وزیر بهداشت فقر و تهیدستی را موجب عدم تمکین مردم  از مقررات بهداشتی و طغیان مجدد بیماری دانسته و گفت:

"اقتصاد دانها باید راهکار ارایه می‌کردند که چگونه مملکت را در شرایط سخت کرونا اداره کنیم."

معتقدم طرح تحول سلامت که بعد از برجام دومین برنامه اصلی دولت آقای روحانی بوده با بی‌اعتنایی به بخشهای خدمات اجتماعی و پیشگیری از بیماری‌ها لطمه جبران ناپذیری بر رفاه و سلامت عمومی ایرانیان وارد آورده و تاب‌آوری آنها را در مقابله با بحرانهایی همچون کرونا تحت تاثیر قرار داده است.

در سال 1986 دولتمردان اکثر کشورهای دنیا در پایتخت کانادا جمع شدند و سندی را با نام "منشور اتاوا برای ارتقای سلامت" به تصویب رساندند. 

در ابتدای این معاهده بخشی به "پیش‌نیازهای سلامت" اختصاص یافته و تصریح شده است که بهبود وضعیت سلامت جوامع بدون توجه به این پیش‌نیازها امکان پذیر نیست. 

در این سند آمده است:

"منابع و زیرساختهای بنیادین سلامت عبارتند از صلح، سرپناه، آموزش، غذا، درآمد، اکوسیستم با ثبات، منابع پایدار، عدالت اجتماعی و برابری."

در سالهای اخیر، مقدار اعتبارات طرح تحول سلامت یکی از موارد اختلاف سازمان برنامه به عنوان نهاد تخصیص دهنده بودجه و مسئولین وزارت بهداشت به عنوان مصرف کننده آن بوده است به طوری که گاهی این ناهمخوانی ارقام تا چند برابر  متفاوت بوده‌اند.

اما حتی اگر دست پائین بگیریم و به گزارش مسئولین وزارت بهداشت نیز استناد کنیم از سال 1393 تا کنون سالی بین 4000 تا 6500 میلیارد تومان فقط  میزان اعتباراتی بوده که دولت برای پیاده‌سازی این طرح مستقیماً در اختیار وزارت بهداشت گذارده است.

لازم به یادآوری است که مبالغ فوق سایر هزینه‌هایی همچون پرداختی سازمانهای بیمه گر و یا آنچه که از جیب مردم به طور مستقیم پرداخت شده را در بر نمی‌گیرد.  

اگرچه اجرای این طرح فواید زیادی در درمان بیماران ما داشته اما سوال این است که با احتساب هزینه-فایده آن، این حجم منابع عظیم مالی چه تحولی را در سلامت هموطنان ایجاد کرده است؟

به عبارت دیگر، عمده پولهای طرح تحول پس از آنکه مردم مریض شدند برای بیمارستانها، پزشکان، داروها و... هزینه شده، حال آنکه باید بخشی از این اعتبارات را برای سایر برنامه‌های اجتماعی همچون کاهش فقر، ترمیم درآمدها، ارایه مسکن، آموزش، بهداشت، محیط سالم و... هزینه می‌کردیم.

گزارش چهار سال قبل مرکز پژوهشهای مجلس عنوان می‌کند:

"حتی اگر تأمین مالی این طرح به هر طریقی صورت گیرد، طرح از چند آسیب‌ جدی رنج می‌برد:

بی‌توجهی به قانون بالادستی و سیاست‌های کلی سلامت

درمان‌محوری به جای توجه به پیشگیری

پزشک‌محوری به جای خدمات‌محوری

بیمارمحوری به جای سلامت‌محوری

... متخصص‌گرایی و بی‌توجهی به سطح ۱ خدمات سلامت (نظیر پیشگیری از بیماری‌ها) و افزایش هزینه‌ها در سطوح ۲ و ۳ سلامت."

پیش از این، در همین کانال تلگرامی تاکنون بارها انتقاداتم را در خصوص این طرح اعلام کرده‌ام.

شکی نیست که کادر درمان کشور در طی همه گیری اخیر خدمات ارزشمندی ارایه کرده و متحمل هزینه های فراوانی شدند اما هر چقدر هم که بخش درمان توانمند باشد همان طوری که سازمان جهانی بهداشت برای کشور نیوزیلند اعلام کرده، کلید فایق آمدن بر این اپیدمی در مراحل قبل از بیماری یعنی در حوزه پیشگیری است. 

در حقیقت، در پاسخ به گلایه های وزیر محترم بهداشت از کارشناسان باید عنوان کرد آنچه که امروز بر سر سلامت کشور آمده ناشی از سالها بی توجهی مسئولین به اصول اقتصاد سلامت، نظام پیشگیری از بیماری ها، پیش نیازها و عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت و در عوض سوق دادن ده‌ها هزار میلیارد تومان از سرمایه‌های این مرز و بوم به سمت حوزه درمان در قالب طرح تحول سلامت بوده است.

به طور خلاصه، برای آسیب شناسی فقر و تهیدستی که امروز مردم ما با آن مواجه هستند باید به عقب برگردیم و برخی از برنامه‌های راهبردی نظام در سالهای اخیر را مورد بازبینی قرار دهیم.    

کرونا بهانه‌ای بود تا نواقص عمده طرح تحول سلامت کاملا نمایان گردد.