چرا طرح جدید دولت در بخش سلامت شکست خواهد خورد؟

 چند روز قبل نتایج مطالعه عملکرد نظام سلامت ایران طی سی سال اخیر در مجله Lancet چاپ شد.  

شاید بتوان این مقاله را که با همکاری حدود ۳۲۰ محقق ایرانی و خارجی تدوین شده، معتبر ترین پژوهش در خصوص ارزیابی سیستم سلامت کشور نامید.  

💠 نکته مهم آنکه در این مقاله ضمن اشاره به برخی از دستاوردهای درخشان حوزه سلامت، پاره ای از ناکامی ها نیز به تصویر کشیده شده است؛ از جمله اجرای دو مورد از طرحهای عمده ملی در سالهای گذشته؛ یعنی طرح تحول سلامت و طرح بیمه روستایی که تاکنون برای آنها هزاران میلیارد تومان هزینه صرف شده؛ در حالی که دستاورد چشمگیری در پی نداشته است. 

 

💠 در همین ایام رئیس جمهور و مجلسیان به جد پیگیر راه‌اندازی یکی از برنامه‌های اصلی وعده داده شده توسط وزیر بهداشت (در هنگام اخذ رای اعتماد) یعنی برنامه نظام ارجاع و پزشک خانواده هستند.  

💠 اینجانب اگر چه همواره یکی از مدافعان اجرای برنامه فوق در کشور بوده و مقالات مختلفی در این خصوص منتشر کرده‌ام معتقدم بنا به دلایل زیر دولت سیزدهم باید از اجرای این برنامه چشم‌پوشی کند.  

💠 الف- 36 سال قبل دولتمردان اکثر کشورهای دنیا در پایتخت کانادا جمع شدند و سندی را با عنوان "منشور اتاوا برای ارتقای سلامت" به تصویب رساندند.  

در ابتدای این معاهده بخشی به "پیش‌نیازهای سلامت" اختصاص یافت و تصریح شد که بهبود وضعیت سلامت جوامع بدون توجه به این پیش‌نیازها امکان پذیر نیست. در این سند آمده است: 

"منابع و زیر ساختهای بنیادین سلامت عبارتند از صلح، مسکن، آموزش، غذا، درآمد، اکوسیستم با ثبات، منابع پایدار، عدالت اجتماعی و برابری." 

💠 ب- برای نیل به نتیجه مطلوب باید اقدام درست را در زمان مناسب انجام داد.  

طبق آخرین گزارش بانک جهانی، درآمد سرانه هر ایرانی از ده سال پیش با شیبی نزولی به شدت کاهش یافته است به طوری که هم اکنون با مبلغ حدود 2400 دلار، به سطح 19 سال پیش بازگشته و در میان کشورهای همسایه فقط از افغانستان و پاکستان بالاتر بوده و حتی از عراق، ارمنستان و ترکمنستان نیز پائین تر است.  

💠 در حالیکه طبق گزارش رسمی وزارت رفاه از هر سه ایرانی یک تن زیر خط فقر زندگی می کند می دانیم که اجرای چنین برنامه های خطیری حجم بزرگی از منابع عمومی کشور را می بلعند. از این رو بسیاری از صاحب نظران معتقدند که تمرکز این دولت باید حول محور توسعه اقتصادی کشور باشد.  

💠 علاوه بر این، اقدام شتابزده دولت در اجرای طرح نسخه الکترونیک در ماه های جاری و عدم پاسخگویی نسبت به مشکلات پیش آمده، موجب اختلالات اجرایی و نارضایتی های زیادی در میان جامعه پزشکی و مردم شده است.  

💠 همچنین از آنجا که این طرح با منافع افراد بسیاری تعارض دارد، انجام چنین جراحی بزرگی بر بدنه نظام سلامت نیاز به فضا سازی، همکاری و همدلی آحاد ملت داشته که هم اکنون فاقد آن هستیم. 

به علاوه، نظام سلامت هنوز در سردرگمی حاصل از پاندمی کرونا به سر می برد و به وضعیت با ثبات قبلی بازنگشته و در نتیجه عملکرد مطلوبی ندارد. 

💠 ج- یکی از بدیهی ترین اصول اجرای برنامه ها در علم سیاستگذاری سلامت استفاده از چرخه ارزیابی است.  

مطابق با این الگو در فرایند اجرا حداقل باید از چهار گام متوالی استفاده کرد: برنامه ریزی، انجام مداخله، ارزیابی سودمندی مداخله و در نهایت تصمیم در خصوص کنار گذاشتن اقدام یا ادامه دادن آن با اصلاحات مورد نیاز.  

💠 گزارش چند روز قبل معاونت بهداشت وزارت بهداشت در خصوص شکست فاز پایلوت (مقدماتی) این طرح که از نه سال قبل در استان‌های فارس و مازندران کلید خورده بود، بیانگر آن است که این طرح نتوانسته به اهداف خود برسد و از قوت لازم برخوردار نیست.   

همچنین پیش از هر اقدام جدیدی باید سرنوشت طرح هایی از قبیل تحول سلامت و بیمه روستایی تبیین و چالشهای آنها آسیب شناسی گردند. 

💠 جان کلام آنکه اگر چه نظام ارجاع و پزشک خانواده یکی از اصیل ترین برنامه های بهداشت ملی است که در بلند مدت به کارگیری آن ضروری است، بدون تامین پیش نیازهای سلامت  نمی توان به موفقیت در این حوزه امیدی داشت.  

فقر گسترده حاکم بر جامعه، اجرای ناقص طرح نسخه الکترونیک، تعارض منافع و عوارض پاندمی برخی از عوامل مهمی هستند که نشانگر نبود بستر لازم برای راه‌اندازی چنین پروژه عظیمی هستند.  

💠 تجربه شکست های متوالی دولت های گذشته در به کارگیری طرح‌های کلان همچون طرح تحول سلامت، بیمه روستایی و فاز پایلوت پزشک خانواده همگی موید این پیش بینی هستند که اجرای شتابزده این طرح نیز به فرجام طرحهای قبلی دچار خواهد شد.  

در چنین صورتی جامعه از ظرفیت پذیرش برنامه های جدید در بخش سلامت تهی خواهد شد.