گسترش فقر در جامعه یکی از دلایل افزایش کشته های حوادث ترافیکی

 مقاله زیر در صفحه اول روزنامه اعتماد 31 مرداد ماه به چاپ رسیده است.

طبق آماری که سازمان پزشکی قانونی چند هفته قبل منتشر کرد متأسفانه تلفات ترافیکی سالیانه به عدد 19,237  نفر رسیده و با افزایش چشمگیر 16 درصدی نسبت به سال قبل مواجه بوده ایم. 

این فاجعه در حالی اتفاق افتاده که تعداد کشته های ترافیکی در اکثر کشورهای جهان رو به کاهش بوده و در برخی از آنها به صفر نزدیک شده است. چرا چنین است؟

 معتقدم عوامل متعددی در این موضوع دخیل اند که یکی از مهمترین آنها گسترش فقر در جامعه است. 

 طبق گزارش رسمی وزارت رفاه، فقر در ایران گسترش زیادی یافته، به شکلی که از هر سه ایرانی، یک تن زیر خط فقر زندگی می‌کند. 

همچنین آخرین گزارش بانک جهانی اشاره می کند که درآمد سرانه ایرانیان به شدت کاهش یافته، به شکلی که، جایگاه ایران در تقسیم بندی چهارگانه درآمدی کشورها از درجه دوم  (Upper-middle income) به درجه سوم (Lower-middle income)  سقوط کرده است.

 حدود 40 سال قبل یکی از محققان برجسته بین المللی روشی را برای تجزیه و تحلیل حوادث ارایه داد که به نام خود وی ماتریس هادون (Haddon’s Matrix) نامگذاری شد. 

در این تقسیم‌بندی عوامل بروز حوادث به چهار بخش انسان، وسیله، محیط فیزیکی و شرایط اجتماعی تقسیم می شوند. 

به طور نمونه، برای حوادث ترافیکی این عوامل به ترتیب به صورت راننده، خودرو، جاده (و شرایط آب و هوایی) و در بخش شرایط اجتماعی با مؤلفه‌هایی از قبیل فقر، وضعیت فرهنگ رانندگی در جامعه، میزان تبعیت مردم از قانون و سطح کارآمدی پلیس تعریف می‌شود.

 سالهای زیادی است که عادت کرده‌ایم پس از هر سانحه مهمی (چه ترافیکی و چه غیر ترافیکی)، گروه‌های کارشناسی تشکیل داده و پس از مدت زیادی در نهایت خطای انسانی را به عنوان عامل حادثه معرفی کنیم و معلوم نیست به چه علتی این عامل چهارم (شرایط اجتماعی) همیشه مورد غفلت واقع می‌گردد. 

 به عبارت دیگر نکته قابل تأمل اینجاست که چرا راننده، خلبان، سوزنبان (قطار) و... ایرانی بیشتر از هم ترازان خارجی خود دچار خطا می‌شوند؟ 

اگر به صحبتهای مسئولین هم دقت کنیم عموماً در تحلیل حوادث ترافیکی به سه ضلعی راننده، خودرو و جاده به عنوان عوامل حادثه‌ساز اشاره کرده و مهمترین عوامل را به خواب آلودگی، سرعت بالا و یا سبقت غیر مجاز رانندگان تقلیل داده و به بخش چهارم موضوع که شرایط اجتماعی حادثه است نمی‌پردازند.

 مولاینتن و شفیر (Mullainathan & Shafir) به ترتیب اقتصاددان و روان شناس برجسته ای هستند که در زمره صد متفکر برجسته جهان معرفی شده اند. 

این دو چند سال قبل کتاب مشترکی چاپ کرده که در کشورمان به نام "فقر احمق می کند" ترجمه شده و تاکنون به چاپ چهل و دوم رسیده است. 

آنها در این کتاب با شواهد معتبر نشان می دهند که چگونه فقر، توانایی ذهنی افراد را کاهش داده  و آنها را نه تنها مستعد به خطای عملکردی می‌کند بلکه نبوغ و خلاقیت را در آنها از بین می برد.

 علاوه بر این، بیش از پنجاه سال قبل مازلو (Maslow) روانشناس ممتاز انسان‌گرا، تئوری هرم نیازهای انسانی را مطرح کرد که تا به امروز یکی از معتبرترین پارادایم‌ها در خصوص تفسیر رفتارهای انسانی است.

طبق این نظریه، نیازهای انسانی سلسله مراتبی بوده و برای آنکه توانایی‌های بالقوه انسان به شکوفایی برسند لازم است تا نیازهای انسان از پائین هرم به سمت نوک آن مرحله به مرحله تأمین گردند. 

 بدین ترتیب نیازهای فیزیولوژیک همچون غذا، مسکن و پوشاک در قاعده هرم قرار گرفته، در سطح بالاتر نیاز به امنیت جانی، شغلی، مالی و... قرار داشته و در بخشهای بالاترنیاز به تعلق و عشق به خانواده، دوستان و جامعه و احترام به قانون قرار می گیرند. 

پس می توان استدلال کرد که در جامعه‌ای که مردم به سختی درگیر حوایج اولیه زندگی و احساس عدم امنیت شغلی و مالی هستند احترام به قانون و حقوق شهروندی حین رانندگی که در سطوح بالاتر این هرم قرار دارند نادیده گرفته می‌شوند.

 همچنین با توجه به ماتریس هادون متوجه می شویم که جهت اجتناب از حوادث رانندگی نیاز داریم تا از خودروها و جاده های مناسب استفاده کنیم در حالیکه بر همگان واضح است که گسترش فقر در جامعه ایرانی باعث شده تا مردم توان مالی لازم جهت تهیه خودروهای با کیفیت را نداشته باشند، خودروسازان امکان تولید خودروهای مناسب را ندارند و دولت هم امکان انجام وظایف با استفاده از طرحهایی همچون اعطای وام جهت جایگزینی خودروهای فرسوده و یا بهسازی راه ها و اصلاح نقاط حادثه خیز را از دست بدهد.

 جان کلام آنکه، جهت آنالیز حوادث ترافیکی نیاز داریم تا از بررسی یک تک حادثه (به صورت یک انسان خاص، سوار بر یک خودروی خاص و در حال رانندگی در یک جاده خاص) بپرهیزیم و به محیط و عوامل اجتماعی زمینه ای ایجاد حادثه هم بپردازیم. 

فقر باعث افزایش خطاهای عملکردی، نادیده گرفتن قانون و تخطی از قوانین راهنمایی و رانندگی شده و موجب کاهش کیفیت خودروهای در حال تردد و نابسامانی جاده ها می شود.

 در چنین شرایطی است که می توان نتیجه گرفت تشدید فقر در جامعه ایرانی موجب افزایش کشته های ترافیکی شده است.