خودکشی دستیاران پزشکی: چه باید کرد؟

💠 مقاله زیر در صفحه اول روزنامه اعتماد ۲۴ دی ماه به چاپ رسیده است.

شاید بتوان هفته گذشته را مرگبارترین هفته برای پزشکان شاغل در بیمارستان‌های دانشگاهی نامید. 

خود کشی منجر به فوت سه نفر از دستیاران (رزیدنت‌های) پزشکی کشور طی هفته و به طور مشابه مرگ خودخواسته و رو به فزونی ده‌ها تن از همکاران جوان جامعه پزشکی در سالیان اخیر، صدمات هولناکی بر بدن نیمه جان جامعه پزشکی کشور وارد آورده که زخم ناشی از آن قابل ترمیم نیست. 

💠 متاسفانه حاکمیت و به ویژه مسئولین حوزه پزشکی با بی اعتنایی به مشکلات انباشت شده نظام سلامت، معرکه ای از فقر و مشکلات معیشتی، تعرفه‌ها و پرداخت‌های ظالمانه، فشار و استرس کاری، ضرب و شتم در حین خدمت، تهدید از سوی بیمار و یا همراهان وی، متهم شدن به قصور پزشکی، احضار مکرر به سیستم قضایی، احساس نابرابری‌های اجتماعی، روند رو به افول کیفیت آموزش پزشکی، مشاهده سونامی مهاجرت اساتید، پزشکان، همکاران و دانشجویان به خارج از کشور و ... را برای پزشکان جوان رقم زده  و آنها را به فاز ناامیدی و یأس از آینده شغلی خود و در نتیجه پیامدهای بعدی آن همچون انصراف از ادامه تحصیل، تغییر شغل به مشاغل غیر پزشکی، ترجیح بیکاری بر اشتغال، مهاجرت و در فجیع ترین حالت، خودکشی سوق داده اند.

💠 حال چه باید کرد؟ 

تردیدی نیست که حل این اَبَر بحران با تشکیل کار گروه هایی متشکل از  نخبگان، دلسوزان، نمایندگانی واقعی از پزشکان جوان، انجمنهای علمی- تخصصی، سیاستگذاران و مدیران اجرایی برای سه فاز کوتاه، میان و درازمدت، نیازمند آسیب شناسی عوامل زیربنایی و برنامه ریزی و تصمیم سازی هایی  متعدد در سطوحی مختلف بوده و به خصوص در شرایطی که از دسترسی به داده های ملی محروم و از نظر پژوهشهای داخلی فقیر می باشیم بیان راه حل از عهده یک یا چند مقاله خارج می باشد.

💠 اما تجارب سایر کشورها چه می باشند؟

امروزه برنامه‌های حمایتی کارکنان (Employee Assistance Programs)   با توجه ویژه به مسایل سلامت روان شاغلین بیمارستانی در کشورهای پیشرفته امری متداول است. 

به عنوان مثال، طی پاندمی کوید ۱۹ بیمارستانهای دانشگاهی آلمان جهت مدیریت استرس کارکنان از راهکارهایی همچون تشکیل شبکه‌ای از همکاران در داخل بیمارستان، تقویت پایش سلامت روان پرسنل، راه‌اندازی دوره‌های آموزشی (همانند استفاده از تکنیک‌های آرامسازی (relaxation Techniques) و مشاوره‌های تلفنی استفاده کردند.

💠 با عنایت به موارد فوق و توجه به اهمیت و فوریت موضوع خودکشی در بین دستیاران پزشکی و بیم از شایع شدن این اقدام در میان سایرین اگر بخواهم با استناد به منابع علمی موجود و تکیه بر تجربه بیش از سی سال حضور دربیمارستانهای دانشگاهی (تحت عناوین مختلف)، راهکاری فوریتی، مقطعی و کوتاه مدت فقط جهت کنترل و مدیریت موارد حاد فشارهای روانی در میان کادر شاغل در بیمارستان و علی الخصوص دستیاران ارایه کنم پیشنهادم تشکیل کمیته مدیریت استرس در این بیمارستانهاست. 

💠 شکی نیست که کمیته های بیمارستانی دانشگاهی در ایران همچون کمیته کنترل عفونت، مرگ و میر، انتقال خون و ... در چند دهه اخیر منشا خدمات فراوان و غیر قابل انکاری بوده اند.

حال چنین کمیته ای با ترکیبی از شاغلان هر یک از بیمارستانها می توان به شکلی تشکیل داد که  خدمات خود را نه فقط برای دستیاران بلکه به تمام کارکنان ارایه کند. 

💠 ترکیب پیشنهادی عبارت است از:

معاون آموزشی، روانپزشک، حداقل یکی از اساتید علاقمند و با سابقه، حداقل یکی از دستیاران ارشد، روانشناس بالینی و مترون (سرپرستار) بیمارستان 

شرح وظایف حداقلی این کمیته به شرح زیر می‌باشد:

- تحکیم پیوند بین اساتید پیشکسوت به عنوان سرمایه های انسانی موجود در بیمارستانها با کارکنان و استفاده از الگوهای تجربه پذیر آنها در مواجهه با شرایط سخت

- برگزاری جلسات با مسئولین مختلف و به ویژه روسای بخشهای بالینی جهت تبیین بیان مسئله و تشویق آنها بر پایش، نظارت، مراقبت و مدیریت استرس کارکنان 

- برگزاری جلسات آموزشی برای کارکنان 

- ایجاد ساز و کارهای مختلف جهت تسهیل وظایف کادر درمانی و ارایه انواع حمایت به آنها 

- شناسایی نقاط مشکل ساز در داخل بیمارستان و پیگیری جهت رفع موانع مربوطه

- ایجاد خط ارتباطی مشاوره تلفنی با روان شناس و یا روانپزشک 

- مشاوره و درمان مراجعان

- ارجاع بیماران به مراکز تخصصی

- شناسایی افراد در فاز بحرانی و ایجاد ارتباط آنها با روان شناس و یا روانپزشک

💠 دانشمندان سلامت روان معتقدند جهت مدیریت استرس جوانان در سطح کلان نیازمند سیستم حمایتی با ویژگی های زیر هستیم:

قابل اجرا در اقصی نقاط کشور، همراه با مشارکت ذینفعان، به سرعت و با چابکی ،در دسترس (چه از نظر مکانی و چه زمانی)، ارزان قیمت، راحت، بدون انگ اجتماعی یا روانپزشکی، قابل انعطاف، همه را شامل بشود، قابل قبول برای جوانان، متوجه به حریم خصوصی افراد، احترام آمیز، موثر، جامع و ... که در صورت اداره صحیح، این کمیته واجد شرایط فوق می باشد.   

💠 جان کلام آنکه، خودکشی‌های سریالی پزشکان جوان نشانگر عمیق بودن بحرانیست که مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی، حرفه‌ای، شغلی، سیاسی و ... از مدت‌ها پیش آن را در نظام سلامت ایجاد کرده و هم اکنون آن را به سمت تباهی می برند.

💠 اگرچه توجه به عوامل زمینه ای و اقدامات زیربنایی و طولانی مدت، کلید اصلی حل و فصل موضوع هستند اما از آحاد جامعه پزشکی انتظار می رود در شرایط خطیر فعلی منتظر اقدام مسئولین نمانده و خود با ارائه راهکارهای مختلف پیکر رنجور این نهاد  را از دریافت صدمات بیشتر به ویژه بر فرزندان برومندمان محافظت نمایند.