درسهایی از برنامه واکسیناسیون کرونا: به بهانه سخنرانی در نشست کانون وکلای دادگستری با عنوان حکمرانی کرونایی و حق سلامت شهروندان

کمتر کتابی است که به اندازه دن کیشوت مورد علاقه ملل گوناگون باشد. شخصیت اصلی داستان خود را شوالیه می پندارد و با زرهی زنگ زده بر اسب لنگی سوار می شود تا با دشمنان خیالی خود که اغلب کوه ها، درختان و حیوانات هستند جنگیده تا آنها را از ظلم نجات دهد ...

خوشبختانه روند واکسیناسیون کرونا در کشور همزمان با شروع به کار دولت جدید به خوبی جلو رفته به طوری که تاکنون حدود 76 درصد از واجدین شرایط، حداقل یک دز واکسن دریافت کرده اند. به همین علت است که در طی چند هفته اخیر آمار ابتلا، بستری و مرگ ناشی از کووید به طور معنی داری کاهش یافته است.  

حال زمان آن است که به آسیب شناسی این موضوع بپردازیم که چرا تا پیش از این تغییرات، این امر به وقوع نپیوست و موجب شد تا شاهد مرگ کثیری از عزیزانمان به علت تاخیر در امر واکسیناسیون باشیم. 

رودلف ویرشو پزشک آلمانی و یکی از پیشگامان حوزه پزشکی اجتماعی بیش از یکصد سال پیش گفت: همه بیماری ها دو دلیل دارند یکی پاتولوژیکال و دیگری سیاسی. چند روز پیش وزیر محترم بهداشت ضمن ابراز رضایت از سرعت واکسیناسیون گفت "در مدت دو ماه و نیم 75 میلیون دوز واکسن تزریق کرده‌ایم و این میزان تا پایان مرداد ماه یعنی زمان پایان کار دولت قبلی حدود 5 میلیون بوده است." همچنین طبق آمار وزارت بهداشت از مجموع واکسن های تزریقی تاکنون بیش از 90  درصد آن خارجی است که بخش عمده آن پس از مرداد وارد شده است. 

فراموش نمی کنیم که تا پیش از روی کارآمدن این دولت، تحریمها، بد عهدی شرکتها و سنگ اندازی دشمنان خارجی تکیه کلام مسئولین برای عدم دسترسی به واکسنهای خارجی بودند و یادمان نمی رود که از زمان کلید خوردن پروژه تولید واکسن داخلی برخی از مسئولین مدعی بودند که ما محتاج بیرون از مرزها نیستیم ... تا بهار سال ۱۴۰۰ ما یکی از بزرگترین قطبهای واکسن جهان خواهیم شد ... به زودی واکسن های ایرانی در اختیار مستضعفان جهان قرار خواهند گرفت ... در آینده نزدیک قدرت‌های برتر جهانی به دنبال واکسن های ما خواهند بود و ...

پیش از این در یادداشتهای قبلی  با ارائه تجارب شکست خورده قبلی در خصوص خودکفایی دارویی و خودکفایی صنعت خودروسازی نشان دادم که در جهان معاصر خودکفایی تکنولوژیک نه تنها غیر ممکن بلکه اهتمام به آن نامطلوب است (https://paymansalamati.blog.ir/1399/02/31).

همچنین من مخالف تولید واکسن و نافی توان دانشمندان داخلی  نیستم و معتقدم که با توجه به ضرورت تزریق دزهای یادآور در ماهها و احتمالا سالهای پیش رو ما نیازمند استفاده از انبوهی  واکسن خواهیم بود و به کارگیری ظرفیت متخصصان داخلی امری کاملا عقلانی است. مضاف برآنکه، نباید به امید کشورهای دوست که البته تعدادشان زیاد هم نیست تمام تخم مرغهایمان را در یک سبد بگذاریم.  اما این نکته نباید باعث شود تا برخی از افراد بدون تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها با پیوند زدن موضوع به غرور ملی، مردم را اسیر توهمات خود نمایند. البته تمام موارد فوق مشروط بر این است که با خوش بینی تمام به مسئله نگاه کرده و تعلل در تهیه واکسن به دلیل منافع شخصی یا گروهی نباشد.

از سوی دیگر، اگر مقصر قوه مجریه باشد پس نقش سایر سیستمهای نظارتی چیست؟  اوایل بهار امسال بود که در اوج بحران پاندمی، 235 نفر از نمایندگان مجلس در بیانیه ای از "وزیر دلسوز و سختکوش بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که دستاوردهای عظیمی را به همراه آورده‌اند صمیمانه تشکر و قدردانی" کردند. نیوزیلند با مرگ کمتر از 30 بیمار مبتلا به کووید هم اکنون یکی از قهرمانان مبارزه با بیماری لقب گرفته است. مرور آنچه در این کشور اتفاق افتاده، نکات عبرت آموز بسیار برای ما دارد. بی تردید نقشی که اپوزیسیون درون مجلس نمایندگان این کشور در به چالش کشیدن عملکرد دولت محلی در ابتدای پاندمی داشت یکی از عللی بوده تا مجریان قانون مراقب اقدامات خود باشند. 

اما هنوز در میانه راه هستیم. خوشبختانه این ظرفیت در کشور ما وجود دارد تا نهادهایی از درون حاکمیت (همچون مجلس و دادستانی) و یا NGO ها(همچون سازمان نظام پزشکی و کانون وکلا) به استیفای حقوق از دست رفته  مردم پرداخته و تضمینی برای پایان دادن به آلودن سلامت با سیاست باشند.

جان کلام آنکه،  اگر چه عملکرد دولت جدید در موضوع واکسن شایسته تقدیر است اما حل و فصل چند هفته ای این بحران، پیامی غیر از سیاسی بودن مسئله ندارد. تجربه واکسن کرونا نشان داد که تفوق سیاست بر علم، فقدان شایسته سالاری و انفعال نهادهای نظارتی تا چه اندازه فاجعه آمیز است.