نقدی بر رصد خانه ملی توسعه

 چند هفته  قبل اتفاق مهمی در حوزه اندیشه کشور به وقوع پیوست که در عرصه عمومی به اندازه کافی انعکاس پیدا نکرد.  

این رویداد، برگزاری همایش روز ملی توسعه به همت پویش فکری توسعه بود.  

با توجه به کار سترگ انجام گرفته توسط برخی از نخبگان دلسوز کشور، این فرصت را مغتنم دانسته تا ضمن دعوت به رجوع خوانندگان محترم به فعالیتهای چند ساله این تشکل غیر دولتی، پیشنهادی به مسئولین محترم پویش ارایه کنم. 

💠 شاید یکی از مهمترین اقدامات پویش در طول حیات خود، تاسیس رصدخانه توسعه باشد.  

در صفحه اینترنتی مربوطه می خوانیم: 

"رصدخانه توسعه، واحدی از پویش فکری توسعه است که ماموریت خود را پایش و رصد فرایند توسعه در ایران می‌داند."  

در همین چارچوب، رصد خانه با طراحی یک مدل جدید با محوریت پنج بعد سیاسی-حقوقی، اقتصادی و کسب و کار، اجتماعی و فرهنگی، توانمندسازی فردی و طبیعی به ارزیابی روند توسعه در کشور با استفاده از نشانگرهای متعدد و مقایسه آن با سایر کشورها پرداخته است. 

💠 بدین ترتیب، در آخرین گزارش رصد خانه از وضعیت توسعه کشورها، ایران در بین 147 کشور، رتبه 108 را  داراست و در دسته بندی پنج گانه کشورها به لحاظ سطح توسعه، در میانه دسته چهارم (یعنی توسعه در وضعیت هشدار) قرار دارد. 

اما نکته‌ای که در این میان به چشم می خورد این است که به نظر می‌رسد نحوه رصد فرایند توسعه منتج از تراوشات ذهنی متفکران این پویش و بر مبنای مطالعات شخصی آنها باشد.  

به عبارت دیگر سوال مطرح این است که آیا برای این امر مهم تاکنون بسته جامعی توسط سایر صاحب نظران و سازمانها ارایه نشده تا نیاز باشد ما خودمان نسبت به تدوین آن اقدام نماییم؟ 

💠 خوشبختانه مسئولین پویش این فرصت را برای سایرین فراهم کرده اند تا نظرات پیشنهادی خود را ابراز نمایند و اعلام نموده اند: 

" چشم‌انداز ما در این پروژه این است که در سال آینده یک شاخص ملی تجمیعی برای ایران طراحی کنیم و گزارش سالیانه توسعهٔ ایران را بر‌اساس این شاخص ملی بسنجیم." 

💠 برای ارزیابی روند توسعه یافتگی هر کشور تاکنون راهکارهای فراوانی ابداع شده که شاید یکی از بهترین آنها، برنامه اهداف توسعه پایدار    (Sustainable Development Goals)است که در سال 2015 توسط سازمان ملل متحد طراحی شده است. 

این برنامه که دنباله برنامه 15 ساله قبلی آن سازمان تحت عنوان  اهداف توسعه هزاره  (Millennium Development Goals)  بوده، پس از هم اندیشی کارشناسان فراوان از کشورهای مختلف در مجمع عمومی سال 2015  سازمان ملل مطرح و توسط سران تمامی کشورهای عضو از جمله ایران پذیرفته و امضا شده است. 

💠 بدین ترتیب سازمان ملل رصد توسعه را در هفده بعد (وضعیت فقر، گرسنگی، سلامت، آموزش، برابری جنسیتی، آب و بهداشت، انرژی پاک و مقرون به صرفه، اشتغال مناسب و رشد اقتصادی، صنعت و ابداعات و زیر ساختها، کاهش نابرابری ها، شهرهای پایدار و جوامع، مصرف و تولید مسئولانه، اقدام برای آب و هوا، زندگی زیر دریا، زندگی در خشکی، صلح و عدالت و مؤسسات قدرتمند و مشارکت در جهت رسیدن به اهداف) تعریف کرده و برای ارزیابی آن از 248 شاخص عینی و قابل محاسبه استفاده نموده و در حال حاضر رتبه ما در میان 163 کشور 88 می باشد. 

💠 در حقیقت انتقاد اصلی من به بنیانگذاران رصد خانه ملی  آن است که به تجارب بین المللی بی اعتنا بوده و در نتیجه توسعه را فقط در پنج بعد پیش گفته تعریف کرده اند. 

به عنوان مثال، در حالیکه در تقسیم بندی سازمان ملل، سلامت یک بعد مجزا در نظر گرقته شده و خود از 28 زیر شاخص در حوزه بهداشت و درمان تشکیل شده،  دوستان ما در رصد خانه ملی، بدون در نظر گرفتن بعد مستقلی برای موضوع سلامت تنها به ذکر چند شاخص مرتبط، آن هم در بخش توانمندی فردی بسنده کرده اند. 

💠 مگر می شود از توسعه یافتگی یک کشور صحبت کرد و به سلامت مردمان آن از نظر وضعیت میزان مرگ و میر اطفال و مادران، نسبت تعداد پزشک، دندانپزشک، داروساز و پرستار به جمعیت، شیوع بیماریهای عفونی، میزان واکسیناسیون عمومی، درصد جمعیت تحت پوشش بیمه درمانی و بسیار شاخصهای حیاتی دیگر که در برنامه توسعه پایدار جا دارند بی توجه بود؟   

💠 جان کلام آنکه، پویش فکری توسعه و رصدخانه ملی آن تلاشی شگرف و قابل تحسین است.  

با توجه به فراخوان پویش جهت بحث و تبادل نظر برای تدوین گزارش سال آتی، به نظر می‌رسد استفاده از تجربه سازمان ملل متحد در تدوین برنامه اهداف توسعه پایدار که سابقه مطالعاتی آن به حدود سه دهه قبل بر می گردد و در حال حاضر در خصوص آن اجماعی جهانی وجود دارد یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. 

💠 مقاله فوق در صفحه اول روزنامه اعتماد 24 خرداد ماه به چاپ رسیده است.