پزشکی جامعه‌نگر، حلقه مفقوده مدیریت کرونا

رئیس‌جمهوری چند هفته پیش گفت که ما می‌توانستیم واکسن را زودتر وارد کشور کنیم، اما از آنجایی که برخی از پزشکان عنوان کردند ما نباید موش آزمایشگاهی واکسن کشورهای دیگر شویم، این اتفاق نیفتاد. 

حال سؤالی که مطرح می‌شود این است؛ آیا اظهارنظر گروهی از پزشکان در این‌باره و ایجاد چنین موانعی که موجب شده ایران در زمره کشورهایی با کمترین آمار واکسیناسیون قرار بگیرد، دلیل موجهی برای بی‌توجهی به سلامت جامعه و تصمیم‌گیری نادرست در وارد نکردن واکسن به کشور است؟ 

سؤالی که پاسخش را باید در نبود مدیران جامعه‌‌نگر در رأس حوزه بهداشت و درمان جست‌وجو کرد.

یکی از مشکلات حوزه سلامت که با شیوع پاندمی کرونا فقدان آن به چشم آمد، بی‌توجهی به رشته‌های جامعه‌نگر (Community Oriented) و تمرکز بر رشته‌های بیمارمحور (Clinical) است؛ به‌عبارت دیگر، میان علوم‌پزشکی در حوزه فردی و علوم‌پزشکی در حوزه اجتماعی، تفاوت بسیار وجود دارد. 

این رویکرد، ده‌ها سال است که در بسیاری از علوم کاربردی مورد استفاده واقع شده و توجه به آن، نتایج ارزشمندی به بار آورده است. 

هشت خطای مهلک ستاد ملی مقابله با کرونا در دولت دوازدهم

در واپسین روزهای کاری دولت دوازدهم و ستاد ملی مقابله با کرونا هستیم. گرچه در این مدت زحمات ارزشمندی توسط مجموعه فوق کشیده شده، نقد کارنامه آنها می تواند چراغ روشنگری برای تیم مدیریتی جدید باشد.

معتقدم حداقل در هشت مورد زیر، آنها اشتباهات فاحشی را مرتکب شدند:

1- نداشتن برنامه راهبردی: کنترل بحرانی به ابعاد پاندمی کرونا نیاز به تدوین سندی ملی دارد. در چنین سندی، راهبردها و اهداف تعیین شده و سپس با تحلیل عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها)، برنامه های عملیاتی تدوین می گردند. همچنین لازم است تا به صورت ادواری این سند بازبینی شده، مواردی همچون نکات زیر به‌روز‌رسانی شوند:

 تحلیل وضعیت فعلی و پیش بینی روند آتی اپیدمی، ارزشیابی راهبرد ها و برنامه های عملیاتی قبلی، استفاده از تجارب موفق سایر کشورها، سناریوهای محتمل پیش رو، ارائه راهکارهای جدید و …

2- حلقه تنگ مشاوران:  کرونا تمام ارکان جامعه را تحت تاثیر قرار داده و استفاده از ظرفیتهای کارشناسی سایر حوزه های ذی ربط در ستاد ملی و کمیته های فرعی آن اجتناب ناپذیر است. نباید این پاندمی را فقط یک معضل بهداشتی تلقی کرد بلکه ضروری است تا از پتانسیل عظیم سایر سازمانها، دپارتمانهای دانشگاهی، مراکز پژوهشی، انجمنهای علمی، بازنشستگان، ایرانیان خارج از کشور و … که در چنین مواقعی با جان و دل کمک می کنند استفاده نمود. 

واکسن کرونای ایرانی: انتخاب یا اضطرار

طبق پیش بینی اکونومیست، 37 کشور دنیا تا پایان سال میلادی به پوشش گسترده واکسیناسیون کرونا دست پیدا خواهند کرد. بر اساس این گزارش، دستیابی ایران به چنین وضعیتی تا انتهای 2022 امکان پذیر نخواهد بود. در حالیکه تاکنون، حدود شش درصد مردم دنیا به طور کامل واکسینه شده اند این عدد در کشور ما حدود شش دهم درصد بوده و از این نظر در وضعیت بدی در جدول مقایسه ای با سایر کشورها قرار داریم.

خوشبختانه واکسنهای تولید داخل تاکنون مراحل ارزیابی را با موفقیت پشت سر گذاشته و اظهار نظر نهایی در خصوص میزان موفقیت آنها تا انتهای تابستان مشخص خواهد شد. در همین ایام وزیر بهداشت ادعا کرد که سالم‌ترین و بی‌ضررترین واکسن بومی کرونا را در اختیار داریم و طی روزهای آتی واکسیناسیون عمومی با واکسنهای داخلی شروع خواهد شد.

برخلاف نظر آقای وزیر معتقدم به علت تعلل دولتمردان، فرصت خرید واکسن خارجی از بین رفته و در حال حاضر انجام واکسیناسیون گسترده با واکسنهای داخلی یک اضطرار حکومتی و نه بهترین انتخاب بر مبنای معیار های علمی است.

لازم به ذکر است، هر فراورده دارویی جدید جهت اثبات ایمنی و اثربخشی، نیازمند بررسی های مفصل  و زمانبر پژوهشی بوده و تا زمانی که این فرایند طی نشود نه از نظر علمی (به علت ناکامل بودن) و نه از نظر اخلاقی (با توجه به احتمال آسیب زایی)، مورد تائید نخواهد بود.  

مورد عجیب واکسیناسیون کرونا در ایران: با مردم صادق باشیم

تفکر طفره جو  (Evasive Thinking)  نام مقاله ای از واتسلاو هاول رئیس جمهور مبارز و فقید جمهوری چک است که در سال 1965 و در زمان حکومت کمونیستی چکسلواکی سابق نوشته شده است. وی با انتقاد از رویکرد برخی از نخبگان در جوامع اقتدارگرا توضیح می دهد که چگونه این افراد با طفره رفتن از تفسیر واقعی رویدادهای جامعه به توجیه شرایط و ارایه قرائتی از پیش تعیین شده می پردازند.

کرونا همچنان در کشور جولان می دهد و پیک جدید بیماری سهمگین تر قربانیان بیشتری می گیرد. 

در همین زمان کمبود واکسن یکی از معضلات اصلی دولت در کنترل اپیدمی است. 

در حالیکه پیش از این ممنوعیت ورود واکسنهای آمریکایی و انگلیسی توسط مقام معظم رهبری به عنوان سیاست رسمی کشوری اعلام شده بود، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا چند روز قبل با چرخشی آشکار اعلام کرد که این واکسنها اگر خارج از آن دو کشور تولید شده باشند قابلیت خرید دارند. 

همچنین وی تصریح کرد که "تا پایان سال باید ۱۲۰ میلیون دوز واکسن بزنیم که این قطعا از توان تولید داخل خارج است."

کرونا نشان داد که زمان تجدید نظر در نحوه تعامل با جهان فرارسیده است

ایستا یکی از روستاهای شهر طالقان است که اهالی آن حدود یکصد سال است ارتباط خود را با جهان خارج قطع کرده اند. آنها هویت اصیل انسانی را در خود اتکایی دانسته و خود را از مواهب تجدد بی نیاز می دانند، به همین علت است که ساکنین این روستا اهل توقف (ایستا) و سایرین اهل بیرون نامیده می شوند.

متاسفانه در روزهای اخیر یکی از اولین کشورها هستیم که وارد موج چهارم اپیدمی کرونا شده است. 

تابستان گذشته، زمانی که کشورهای مختلف در حال رقابت و چانه زنی با غولهای داروسازی دنیا بودند وزیر بهداشت در دیدار با یکی از گروه های تولیدی واکسن گفت:

"بزرگترین افتخار ما این است که ملت ما می داند که ما در اوج فشار و تحریم، محتاج بیرون از مرزها نیستیم که (این) افتخار غرور آمیزی است حتی در حوزه تولید واکسن. ما به جای اینکه پیش پرداخت دهیم برای خرید واکسن از کشورهایی که بلاتکلیف هستند و نمی دانند آیا این را به دنیا خواهند داد یا خیر، با سرمایه گذاری بر روی زیرساخت‌هایمان و با هزینه ای بسیار کمتر از آنچه برای پیش خرید باید به سایر کشورها می دادیم، این کار را انجام می دهیم."