جایگاه نظام سلامت ایران در منطقه

سردبیر محترم روزنامه اعتماد 

باسلام، 

مقاله انتقادی مندرج در صفحه اول شماره 5246 مورخ شنبه یازدهم تیرماه 1401 آن روزنامه وزین با عنوان "وزیر بهداشت مدعی داشتن قوی ترین نظام سلامت منطقه شد" بسیار ارزشمند و شایسته تقدیر است. 

💠 با وجود اینکه رویکرد آن مقاله، اعتراض به سخنان وزیر محترم بر اساس گزارش وضعیت موجود از نگاه نهادهایی عالی رتبه همچون کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و سازمان نظام پزشکی بوده، لازم دانستم تا از زاویه ای دیگر و آن هم نگاه مجامع علمی به جایگاه نظام سلامت ایران در مقایسه با سایر کشورها بپردازم و عنوان کنم که بر خلاف ادعای آقای وزیر نه تنها ما دارای قدرتمند ترین نظام سلامت منطقه نیستیم، بلکه در یک روند قهقرایی در حال عقب افتادن از سایر کشورهای منطقه ایم.

 💠 اما چگونه می توان در مقیاس بین المللی نظام سلامت را محک زد؟

تاکنون شاخص های فراوانی برای ارزیابی این موضوع ابداع شده که از بین آنها شاخص Healthcare Access and Quality Index که توسط موسسه بین المللی IHME طراحی شده و خود از ۳۲ نشانگر جزیی تر تشکیل شده از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. جالب توجه است که هم اکنون چند صد نفر از محققان ایرانی که برخی از آنها از مسئولین وزارت بهداشت بوده و یا هستند در امتیاز دهی به این نشانگر ها مشارکت داشته که خود نشان دهنده جایگاه ویژه این شاخص است. 

💠 طبق آخرین ارزشیابی صورت گرفته (پیش از پاندمی کرونا) توسط این موسسه که در مجله معتبر Lancet  نیز چاپ شده (https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(18)30994-2/fulltext)، رتبه ایران از سال 2000 به بعد در منطقه خاور میانه و شمال آفریقا نزولی شده و هم اکنون در میان 21 کشور، جایگاه هفتم و به ترتیب پس از کشورهای لبنان، قطر، کویت، عربستان، عمان، ترکیه و بحرین قرار دارد. 

نقدی بر رصد خانه ملی توسعه

 چند هفته  قبل اتفاق مهمی در حوزه اندیشه کشور به وقوع پیوست که در عرصه عمومی به اندازه کافی انعکاس پیدا نکرد.  

این رویداد، برگزاری همایش روز ملی توسعه به همت پویش فکری توسعه بود.  

با توجه به کار سترگ انجام گرفته توسط برخی از نخبگان دلسوز کشور، این فرصت را مغتنم دانسته تا ضمن دعوت به رجوع خوانندگان محترم به فعالیتهای چند ساله این تشکل غیر دولتی، پیشنهادی به مسئولین محترم پویش ارایه کنم. 

💠 شاید یکی از مهمترین اقدامات پویش در طول حیات خود، تاسیس رصدخانه توسعه باشد.  

در صفحه اینترنتی مربوطه می خوانیم: 

"رصدخانه توسعه، واحدی از پویش فکری توسعه است که ماموریت خود را پایش و رصد فرایند توسعه در ایران می‌داند."  

در همین چارچوب، رصد خانه با طراحی یک مدل جدید با محوریت پنج بعد سیاسی-حقوقی، اقتصادی و کسب و کار، اجتماعی و فرهنگی، توانمندسازی فردی و طبیعی به ارزیابی روند توسعه در کشور با استفاده از نشانگرهای متعدد و مقایسه آن با سایر کشورها پرداخته است. 

💠 بدین ترتیب، در آخرین گزارش رصد خانه از وضعیت توسعه کشورها، ایران در بین 147 کشور، رتبه 108 را  داراست و در دسته بندی پنج گانه کشورها به لحاظ سطح توسعه، در میانه دسته چهارم (یعنی توسعه در وضعیت هشدار) قرار دارد. 

اما نکته‌ای که در این میان به چشم می خورد این است که به نظر می‌رسد نحوه رصد فرایند توسعه منتج از تراوشات ذهنی متفکران این پویش و بر مبنای مطالعات شخصی آنها باشد.  

به عبارت دیگر سوال مطرح این است که آیا برای این امر مهم تاکنون بسته جامعی توسط سایر صاحب نظران و سازمانها ارایه نشده تا نیاز باشد ما خودمان نسبت به تدوین آن اقدام نماییم؟ 

خطر زیمبابوه‌ای شدن سلامت در ایران

اخیرا وزیر محترم بهداشت گفت:

" قبل از انقلاب، سن امید به زندگی در ایران فقط 55 سال بود، اما اکنون با بهبود وضع سلامت عمومی و بهداشت، این شاخص به 76.2 سال و به بالاتر از میانگین جهانی رسیده است."

گرچه با سخن ایشان همدلم اما بنا به دلایل زیر معتقدم روزهای طلایی نظام سلامت ایران سپری شده است.

 💠 الف- مردم: پژوهش های معتبر تاثیرشوم فقر بر سلامت کودکان را به اثبات رسانده اند. 

کودکان فقیر نه ‌تنها بیشتر می میرند بلکه در آینده با احتمال بیشتری دچار کاهش بهره هوشی، اختلالات شناختی، بیماری های روانپزشکی، کوتاه قدی، بیماری های متابولیک و ... می‌شوند.

به بهانه سخنان فرمانده محترم نیروی انتظامی کشور (بخش دوم)

یازدهم فروردین ماه بود که سخنان فرمانده محترم نیروی انتظامی را نقد کردم. ایشان فرموده بودند:

"در سال جاری جانباختگان سوانح جاده ای کشور در تعطیلات نوروز، 22 درصد کاهش داشته است."

در همین مدت شاهد بودیم که آمار ارایه شده توسط فرمانده محترم، توسط برخی دیگر از مسئولین کشوری بازنشر شد.

💠 در آن یادداشت، با استناد به نحوه محاسبه مرگهای ترافیکی توسط سازمان پزشکی قانونی کشور (مرجع اصلی گزارش این مرگ‌ها) عنوان کردم که برخلاف صحبت‌های ایشان، تلفات رانندگی افزایش داشته و تا انتهای نوروز این افزایش چشمگیر خواهد بود (لینک دسترسی به مقاله قبل). 

چرا طرح جدید دولت در بخش سلامت شکست خواهد خورد؟

 چند روز قبل نتایج مطالعه عملکرد نظام سلامت ایران طی سی سال اخیر در مجله Lancet چاپ شد.  

شاید بتوان این مقاله را که با همکاری حدود ۳۲۰ محقق ایرانی و خارجی تدوین شده، معتبر ترین پژوهش در خصوص ارزیابی سیستم سلامت کشور نامید.  

💠 نکته مهم آنکه در این مقاله ضمن اشاره به برخی از دستاوردهای درخشان حوزه سلامت، پاره ای از ناکامی ها نیز به تصویر کشیده شده است؛ از جمله اجرای دو مورد از طرحهای عمده ملی در سالهای گذشته؛ یعنی طرح تحول سلامت و طرح بیمه روستایی که تاکنون برای آنها هزاران میلیارد تومان هزینه صرف شده؛ در حالی که دستاورد چشمگیری در پی نداشته است.